Το ζήτημα της επιτάχυνσης απονομής δικαιοσύνης είναι πολυπαραγοντικό, προσομοιάζει ωστόσο με μία εξίσωση που διαμορφώνεται κυρίως από τους εξής παράγοντες:
α) τον όγκο της ροής υποθέσεων και αιτημάτων προς την Δικαιοσύνη, ήτοι τον φόρτο εργασίας της
β) την ποσοτική και ποιοτική επάρκεια μέσων και ανθρώπινου δυναμικού που επωμίζεται τον παραπάνω φόρτο και
γ) τον τρόπο διαχείρισης του φόρτου αυτού, ήτοι το επίπεδο οργάνωσης των υλικών υποδομών και του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται στον χώρο της Δικαιοσύνης.
Παρεμβάσεις και στα τρία παραπάνω επίπεδα είναι πρόσφορες να επιφέρουν βελτίωση στους ρυθμούς απονομής δικαιοσύνης. Ειδικότερα:
Α. Όσον αφορά στον όγκο των υποθέσεων και αιτημάτων που εισάγονται προς εκδίκαση ή διεκπεραίωση κατά το παρελθόν είχαν υιοθετηθεί μέτρα που καθιστούν πιο δαπανηρή την προσφυγή στην Δικαιοσύνη (π.χ. αύξηση του παραβόλου μήνυσης στο ποσό των 100 ευρώ, αύξηση του δικαστικού ενσήμου που καταβάλλεται για την εκδίκαση των καταψηφιστικών αγωγών, ωστόσο τα μέτρα αυτά θεωρήθηκε ότι έπλητταν, σε κάποιο βαθμό, το συνταγματικώς κατοχυρωμένο (άρθρα 8 και 20 Συντάγματος και άρθρο 6 ΕΣΔΑ) δικαίωμα ακώλυτης πρόσβασης του πολίτη στην Δικαιοσύνη και απαιτείται ενδελεχής και ολιστική πρόταση επ’αυτών .
Ως ο πλέον ορθολογικός και άμεσος τρόπος περιορισμού του όγκου των υποθέσεων και αιτημάτων που φτάνουν στην Δικαιοσύνη προκρίνεται αυτός της ενίσχυσης μηχανισμών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών. Προς αυτή την κατεύθυνση – και παρά τις αρχικές αντιδράσεις του νομικού κόσμου, κρίνεται επιτυχημένη η εισαγωγή του θεσμού της διαμεσολάβησης (Ν. 4640/2019) και θα ήταν χρήσιμη η συζήτηση για αναζήτηση τρόπων περαιτέρω ενίσχυσής του (π.χ. με την διεύρυνση των διαδικασιών που υπάγονται υποχρεωτικά σε αυτόν). Επίσης η ενίσχυση του ρόλου κάποιων εποπτικών ή ανεξάρτητων αρχών (π.χ. Επιθεώρηση Εργασίας, Συνήγορος του Πολίτη, Συνήγορος του Καταναλωτή), με πρόβλεψη δεσμευτικότερης παρέμβασής τους προς επίλυση διαφορών, θα βοηθούσε ίσως προς αυτή την κατεύθυνση.
Β. Το ζήτημα της ποσοτικής επάρκειας συνδέεται άμεσα με δημοσιονομικούς παράγοντες. Θα ήταν σίγουρα ευκταίο να αυξηθεί ο αριθμός των εισακτέων στις Σχολές Δικαστών, όπως και να διενεργηθούν προσλήψεις δικαστικών υπαλλήλων, προς κάλυψη των πολλών κενών οργανικών θέσεων, όπως είναι άλλωστε πάγιο αίτημά τους.
Όσον αφορά στην ποιοτική επάρκεια, θεωρούμε ότι υπάρχει σημαντικό περιθώριο βελτιώσεων στο θεσμικό καθεστώς: Πρέπει π.χ. να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα όχι μόνο στα ακαδημαϊκά προσόντα προς επιλογή των νέων δικαστών, αλλά επιπλέον και στα φυσικά, ψυχικά και ηθικά τους προσόντα, προκειμένου να θεωρηθούν ικανοί να ασκήσουν το πολύπλευρα απαιτητικό δικαστικό λειτούργημα (π.χ. μέσω αξιολόγησής τους από ειδικούς ψυχολόγους και δοκιμασίας των αντοχών τους υπό πραγματικές συνθήκες πίεσης).
Επίσης πρέπει να ενεργοποιηθεί μηχανισμός έγκαιρης παρακαλούθησης και ελέγχου της ανεπάρκειας δικαστών (ασχέτως αιτίας), καθ’ όλη την εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους, ώστε να αδρανοποιούνται έγκαιρα (ασχέτως της διαδικασίας απομάκρυνσής τους από το σώμα) και να αποτρέπεται έτσι η συνεχιζόμενη σώρευση δικογραφιών που λιμνάζουν στα χέρια τους (σημαντικός λόγος καθυστέρησης απονομής δικαιοσύνης).
Στην κατεύθυνση της διασφάλισης της ποιοτικής επάρκειας κρίνεται εύστοχη η αναμόρφωση της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών (ΕΣΔΙ) με τον πρόσφατο Ν. 4871/2021, με τον οποίο, εκτός των άλλων, καθιερώθηκε η υποχρεωτική διαρκής επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών. Ομοίως εύστοχες κρίνονται οι ρυθμίσεις που εισήχθησαν με τον πρόσφατο Ν. 4938/2022 στον Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων, ώστε οι δικαστικοί λειτουργοί να προάγονται μόνον εφόσον έχουν ολοκληρώσει την παρακολούθηση των υποχρεωτικών προγραμμάτων επιμόρφωσης.
Επιπροσθέτως, κρίνεται πολύ σημαντική η ενίσχυση του εξοπλισμού των δικαστικών υπηρεσιών, ιδιαίτερα με σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα, που θα καθιστούν εφικτή την άρτια μηχανοργάνωση και μετάβαση της Δικαιοσύνης στην ψηφιακή εποχή. Τέλος, στο πλαίσιο της υλικοτεχνικής βελτίωσης, είναι πολύ σημαντική και η, σταδιακή αναβάθμιση των κτιριολογικών δικαστικών υποδομών ανά την χώρα
Γ. Όσον αφορά στη βελτίωση του επιπέδου οργάνωσης των υλικών υποδομών και του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται στον χώρο της Δικαιοσύνης, πεδίο κατεξοχήν ευεπίφορο για παρεμβάσεις καθότι δεν συνεπάγεται σημαντικό δημοσιονομικό κόστος, υπάρχουν σκέψεις και δυνατότητες σημαντικών παρεμβάσεων σε ποικίλους τομείς.
Κατ’ αρχάς αν επιτευχθεί η προαναφερθείσα αυξημένη διαθεσιμότητα χώρων, θα δοθεί η δυνατότητα για στέγαση παράλληλα λειτουργούντων ακροατηρίων (η έλλειψη αιθουσών είναι μία συχνά επικαλούμενη αιτία μετάθεσης συνεδριάσεων από τις δικαστικές αρχές), αλλά και στέγασης δικαστών (που δεν μετέχουν σε συνθέσεις δικαστηρίων) σε γραφεία, προκειμένου να εκμεταλλεύονται αποδοτικότερα τον χρόνο τους, εφόσον έτσι θα καταστεί δυνατή η εργασία τους (προς έκδοση αποφάσεων) εντός δικαστικών χώρων.
Επίσης, οι αλλαγές που επέφερε ο πρόσφατος Ν. 4700/2020 (άρθρο 359) σχετικά με την σύσταση ειδικών τμημάτων στα μεγάλα πολιτικά δικαστήρια της χώρας (Πρωτοδικεία και Εφετεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης), είναι σίγουρα θετικές και κινούνται προς την ορθή κατεύθυνση, ωστόσο κρίνεται ότι θα πρέπει να διευρυνθούν και να περιλάβουν και τα υπόλοιπα δικαστήρια της χώρας, δεδομένου ότι η εξειδίκευση και ο επιμερισμός εργασίας και καθηκόντων μεταξύ των δικαστών, διά της σύστασης ειδικών τμημάτων στους περισσότερους δικαστικούς σχηματισμούς, θα επισπεύσει, κατά λογική προσδοκία, και τους ρυθμούς απονομής δικαιοσύνης.
Περαιτέρω, αποτελεί επιτακτική ανάγκη η ψηφιοποίηση όσο το δυνατόν περισσοτέρων δικαστικών υπηρεσιών. Στο Συμβούλιο Επικρατείας και τα Διοικητικά Δικαστήρια υφίσταται ήδη Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα (ΟΣΔΔΥ-ΔΔ) για το οποίο προσφάτως συμβασιοποιήθηκε ο διαγωνισμός αναβάθμισής του. Ομοίως για το ΟΠΣ του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Σχετικά με τα πολιτικά-ποινικά δικαστήρια και τις εισαγγελίες της χώρας λειτουργεί ήδη το ΟΣΔΔΥ-ΠΠ σε 19 Ειρηνοδικεία, 4 πρωτοδικεία, 4 εφετεία και στον Άρειο Πάγο. Προσφάτως συμβασιοποιήθηκε η αναβάθμιση και η εξάπλωση του πληροφοριακού συστήματος σε όλα τα δικαστήρια της χώρας. Πέραν των κεντρικών πληροφοριακών συστημάτων, ήδη λειτουργούν και άλλες εφαρμογές, όπως η ηλεκτρονική έκδοση πιστοποιητικών δικαστηρίων, η ηλεκτρονική τήρηση πρακτικών ποινικών και πολιτικών δικαστηρίων, τα ηλεκτρονικά πινάκια και τα επερχόμενα συστήματα τηλεδιασκέψεων.
Δεδομένης της πολύ μεγάλης σπουδαιότητας της ψηφιοποίησης για την επιτάχυνση των ρυθμών απονομής δικαιοσύνης, έχει προταθεί (περιλαμβάνεται στις υποβληθείσες προτάσεις του Τομέα Δικαιοσύνης της Νέας Δημοκρατίας) η σύσταση Ειδικής Γραμματείας στο Υπουργείο Δικαιοσύνης που θα έχει ως αποκλειστική της αρμοδιότητα την προώθηση των απαιτουμένων ενεργειών για την επιτάχυνση και ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης.
Η δημιουργία ειδικής πλατφόρμας, ως σημαντική πτυχή της ψηφιοποίησης, στην οποία θα εργάζονται οι δικαστές και επί της οποίας θα συντάσσουν τις αποφάσεις τους, θα παρέχει μεν στους δικαστές υποστήριξη κατά το ως άνω έργο τους (μέσω π.χ. οργανωμένων υποδειγμάτων δικαστικών αποφάσεων, επεξεργασμένου νομολογιακού υλικού, αλλά και δυνατότητας διαδραστικής συνεργασίας με άλλους δικαστικούς λειτουργούς που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα), αλλά θα αποτελεί και ένα εργαλείο ελέγχου για την τήρηση των ανεκτών χρονικών ορίων από αυτούς έως την έκδοση των αποφάσεων, ώστε να αντιμετωπίζεται έγκαιρα το φαινόμενο της καθυστέρησης .
Επίσης, μέσω της ψηφιακής εξέλιξης του Γραφείου Συλλογής Στατιστικών για την Δικαιοσύνη (JustStat), θα καταστεί δυνατή η παρακολούθηση, π.χ. ανά έτος, της ροής υποθέσεων και του φόρτου εργασίας που δέχονται τα δικαστήρια ανά την επικράτεια και θα καταστεί έτσι δυνατή η βέλτιστη αξιοποίηση του υπηρετούντος σε αυτά ανθρώπινου δυναμικού μέσω συνεχούς ανακατανομής του, ώστε να ενισχύονται αναλόγως τα δικαστήρια που δέχονται τον μεγαλύτερο φόρτο εργασίας ανά υπηρετούντα δικαστή.
Όπως έχει ξεκινήσει και σε άλλους τομείς του Δημοσίου (π.χ. στους υπαλλήλους του e- ΕΦΚΑ που είναι επιφορτισμένοι με την έκδοση συνταξιοδοτικών πράξεων), κρίνεται ωφέλιμο να δοθεί έμφαση σε θέσπιση κινήτρων αποδοτικότητας (π.χ. πρόσθετο μισθολογικό επίδομα ή μοριοδότηση που θα καθιστά ευνοϊκότερη την υπηρεσιακή εξέλιξη, την επιλογή τόπου μετάθεσης κλπ.) για τους συνεπείς και αποδοτικούς δικαστές, αλλά οπωσδήποτε και πιστή τήρηση και επίσπευση εφαρμογής των αντικινήτρων που ήδη προβλέπονται υπό μορφή πειθαρχικών διαδικασιών για τους κατά σύστημα αντιπαραγωγικούς δικαστές και κρίνονται επαρκή, αφού μπορούν να οδηγήσουν μέχρι και στην αποβολή τους από το δικαστικό σώμα.
Συνοψίζοντας, η ενίσχυση των μηχανισμών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, η ψηφιοποίηση των διαδικασιών και ο εξορθολογισμός στη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού δύνανται να υποστηρίξουν σημαντικά την προσπάθεια για επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης. Η αποφασιστική αντιμετώπιση της αρνησιδικίας, η άμεση κάλυψη του θεσμικού αυτού κενού, αποτελεί πρώτιστη υποχρέωση της ελληνικής κυβέρνησης και θεμελιώδη προϋπόθεση για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της πατρίδας, την προσέλκυση επενδύσεων και εν τέλει την ευημερία όλων σε ένα ευνομούμενο κράτος δικαίου.
Ολυμπία Κ. Αναστασοπούλου, Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, LLM, MBA, Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια Υ.Δ.Δ.Α.Δ., τ. Γενική Γραμματέας Τουριστικής Πολιτικής και Ανάπτυξης: “Η επιτάχυνση της δικαιοσύνης ως μοχλός κοινωνικής & οικονομικής ανάπτυξης και προσέλκυσης επενδύσεων” | Date: 30/01/2024 © Energizing Greece Magazine | 3rd Edition March 2024 |
